Ünsüz Harfler (Sessiz Harfler)

Ünsüzler, belirli konuşma seslerini, özellikle de dil, dudaklar veya gırtlak gibi ağızdan çıkmadan önce havanın engellendiği sesleri temsil eden harflerdir. Tek başlarına yeterli değildirler, söylenirken ek bir harfle birlikte söylenirler. Ünlüler (a, e, ı, i, o, ö, u, ü) dışındaki tüm harfler ünsüzdür. Alfabemizde 21 tane ünsüz bulunmaktadır.

Ünsüz Harfler: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, j, k, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z

Ünsüzler imla, telaffuz, şiir ve müzik sözleri gibi sesin önemli olduğu yerlerde önemli bir rol oynar. Aşağıda daha ayrıntılı bir cevap veriyoruz.

Konuya geçmeden önce doğru bilinen bir yanlış: k ve h harfleri “ka” ve “ha” şeklinde telâffuz edilebilmektedir. Ancak bu yanlış bir söyleniş şeklidir. Bütün ünsüz harfler “e” harfinin eklenmesiyle telâffuz edilmelidir.

Ünsüz Harfler Nedir?

Ünsüzler, konuşmada kullandığımız bir ses türünü temsil eden harflerdir. Bu sesler, ses yolunun kısmen veya tamamen kapanmasını içerir. Örneğin, t ve d ünsüzlerinde olduğu gibi dilin ön dişlerin arkasına yerleştirilmesi veya b, m ve p ünsüzlerinde olduğu gibi dudaklarınızı kapatmak.

Ünsüzlerin Kelimelerde Bulunma Durumu

Kökeni Türkçe olan bir kelime içerisinde iki ünsüz yan yana bulunmaz. Elbette dilimize eklenmiş ancak bu kurala uymayan kelimeler de bulunmaktadır. Bu kelimelerin kökeni İngilizce, Fransızca, Arapça, Farsça ve Yunanca gibi başka ülkelerin dilinden dilimize yerleşmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

Örneğin “star” kelimesi dilimizde bulunan, kökeni İngilizce olan ve iki ünsüz harfin yan yana olduğu bir kelimedir. Aynı durum “tren” kelimesi için de geçerlidir. Tren kelimesi de kökeni Fransızca olan bir kelimedir. Benzer şekilde millet, hürriyet ve muhakkak kelimelerinin içinde yan yana ünsüz harf bulunmaktadır ve aynı zamanda bu kelimelerin kökeni farklıdır.

Ünsüzlerin Sınıflandırılması

Ünsüz harfler söylenirken veya telaffuz edilirken kendi içlerinde üç farklı şekilde sınıflandırılır.

Ses tellerinin durumuna göre
Boğumlanma noktalarına göre
Ses yolunun durumuna göre

Yukarıda belirtilen durumlar ünsüz harflerin sınıflara ayrılmasına sebebiyet veren durumlardır. Ünsüz harfler ses telleri, çıkak ve ses yolunun durumuna göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmaların altında da belli şartlara göre alt sınıflandırmalar bulunmaktadır.

Ses Tellerinin Durumuna Göre Ünsüzler

Ünsüzler ses tellerinin titreşimine göre sert (tonsuz) ve yumuşak (tonlu) olarak sınıflandırılır. Ses telleri titreşmeden söylenen ünsüzlere sert ünsüzler; ses telleri titreşerek söylenen ünsüzlere ise yumuşak ünsüzler denir. Ünsüzlerden 8 tanesi sert, 13 tanesi de yumuşak ünsüzden oluşur.

Sert (Ötümsüz, Tonsuz) Ünsüzler

Akciğerlerden gelen havanın ses tellerinde titreşime uğramadan ve ton almadan bir fisıltı veya gürültü biçiminde boğumlanması ile oluşan ünsüzlere sert ünsüz denir. Ayrıca sert ünsüzlere ötümsüz ve tonsuz ünsüzler de denir.

Sert Ünsüzler (Ses telleri titreşmez): ç, f, h, k, p, s, ş, t

Tonsuz ünsüzlerin tonlular arasında birer karşılıkları vardır. Bu durum onların boğumlanma noktalarının aynı yerde olması ile ilgilidir.

Tonlu: b, c, d, g, ğ, j, v, z
Tonsuz: p, ç, t, k, h, ş, f, s

ğ, h, l, m, n, r, y tonlu ünsüzlerinin ise tonsuz karşılıkları yoktur.

Yumuşak (Ötümlü, Tonlu) Ünsüzler

Akciğerlerden gelen havanın, ses tellerini titreştirip ton alarak boğumlanmasıyla oluşan ünsüzlere yumuşak ünsüzler denir. Yumuşak ünsüzlere ötümlü ve tonsuz ünsüzler de denir.

Yumuşak Ünsüzler (Ses telleri titreşir): b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Boğumlanma Noktalarına Göre Ünsüzler

Bir ünsüzün boğumlanma noktasına o ünsüzün çıkağı denir. Çıkak bakımından ünsüzler dudak, diş, damak ve gırtlak olarak dörde ayrılır. Dudak 5, diş 9, damak 6, gırtlak 1 ünsüz harften oluşur.

Dudak Ünsüzleri

Her iki dudağın birbirine dokunması veya birbirine yaklaşması ile boğumlanan ünsüzlere dudak ünsüzleri denir.

Dudak ünsüzleri: b, f, m, p, v

Dudak ünsüzlerinden b, p, m ünsüzleri söylenirken iki dudağın birleşmesinden dolayı çift-dudak; f, v ünsüzleri söylenirken dişlerin görünmesinden dolayı diş-dudak ünsüzleri adını alır.

Diş Ünsüzleri

Dil ucunun üst dişlere, diş etine veya diş eti-damak sınırına dokunması veya yaklaşması ile boğumlanan ünsüzlere diş ünsüzleri denir

Diş ünsüzleri: c, ç, d, j, n, s, ş, t, z

Diş ünsüzlerinden c, ç, j, l, ş ünsüzleri diş-damak noktasında boğumlandıkları için diş-damak ünsüzleri olarak adlandırılır.

Damak Ünsüzleri

Dil sırtının tümseklenip ön veya art damağa yaklaşması veya dokunması ile çıkarılan ünsüzlere damak ünsüzleri denir

Damak ünsüzleri: g, ğ, k, l, r, y

Bunlardan k, g, y dil sırtının ön tarafı ile ön damak arasında boğumlandıkları için ön damak ünsüzleri; l, r, ğ ünsüzleri de dil sırtının arka tarafı ile art damak arasındaki bölgede boğumlandıkları için art damak ünsüzleri adlarını alırlar.

Gırtlak Ünsüzleri

Ses tellerinin soluk alma durumuna oranla birbirlerine daha çok yaklaşarak veya dokunarak meydana getirdiği ünsüzlere gırtlak ünsüzü denir. Türkçede gırtlak ünsüzü olarak yalnızca h sesi vardır.

Gırtlak ünsüzleri: h

Ses Yolunun Durumuna Göre Ünsüzler

Ünsüzlerin oluşumu sırasında ses yolu ya kapalıdır ya da dardır. Buna göre ünsüzler sürekli ve süreksiz olarak ikiye ayrılır. Sürekli ünsüzler 13, süreksiz ünsüzler 8 harften oluşur.

Sürekli Ünsüzler

Ses yolunun bir noktada kapanması ve ciğerlerden gelen havanın, önüne çıkan engele çarparak bir patlamayla birlikte engeli açmasıyla oluşan ünsüzlere patlamalı ünsüz denir: b, p, c, ç, d, t, g, k. Patlamalı ünsüzler bir anda sönen bir ses verirler; sürekli şekilde çıkarılmazlar.

Sürekli Ünsüzler(daralma varsa): f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z

Süreksiz Ünsüzler

Ses yolunun çeşitli yerlerinde oluşan bir daralma sonunda sürtünerek veya sızarak çıkarılan ünsüzlere sızıcı ünsüz denir: f, ğ, h, j, l, m, n, r, s, ş, v, y, z. Soluk akımını sürdürerek sızıcı ünsüzleri, tıpkı ünlüler gibi, kesintisiz bir akışla, sürekli bir şekilde uzatabiliriz.

Süreksiz ünsüzler(kapalıysa): b, c, d, g, p, ç, t, k

Ünsüzlerle İlgili Önemli Kurallar

Kökeni Türkçe olan kelimelerin sonunda b, c, d, g ünsüzleri bulunmaz. Bu harfler yerine p, ç, t, k harfleri kullanılır. Örneğin özgün biçimleri kitab, sebeb ve cild olan kelimelerin sonunda bulunan yumuşak ünsüzler sertleşerek aşağıdaki gibi yeni halini alır.

kitab → kitap
sebeb → sebep
cild → cilt
derd → dert
mekteb → mektep
ilac → ilaç
band → bant
standard → standart

olarak karşımıza çıkar.

Bu kelimeler gibi sonlarında p, ç, t, k ünsüzlerini bulunduran kelimeler ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında kelime sonlarındaki sert ünsüzler yumuşar.

kitap – ı → kitabı
sebep – i → sebebi
cilt – i → cildi
dert – i → derdi
mektep – i → mehtebi
ilaç – ı → ilacı
bant – ı → bandı
standart – ı → standardı
renk – i / renk – e → rengi / renge
yemek – im → yemeğim
ağaç – ı / ağaç – a → ağacı / ağaca